Podłoża hodowlane, nazywane także pożywkami hodowlanymi, to określone mieszaniny składników odżywczych i innych substancji, które sprzyjają rozwojowi mikroorganizmów, takich jak bakterie i grzyby (drożdże i pleśnie). Podłoża hodowlane znajdują zastosowanie w testach kontrolujących jakość niejałowych surowców i produktów gotowych, a także w testach zanieczyszczenia mikrobiologicznego (sterylności). Zakres zastosowań obejmuje monitorowanie czystości, walidację procesów sterylizacji oraz badanie skuteczności konserwantów i środków do zwalczania mikrobów.
W przypadku produktów niejałowych testy oznaczania liczby mikroorganizmów przeprowadza się zgodnie ze zharmonizowanymi procedurami testowania farmakopei europejskiej, amerykańskiej i japońskiej. Testy te, nazywane dawniej testami limitu mikrobiologicznego (Microbial Limit Tests, MLT), pozwalają ustalić zanieczyszczenie biologiczne próbki. W tym celu liczy się wyhodowane na podłożu jednostki tworzące kolonie (colony forming units, CFU) i odnosi wynik do rozmiaru próbki (wynik testu jest podawany w CFU/g). Kryteria akceptacji produktu są oparte na ogólnej liczbie drobnoustrojów tlenowych (Total Aerobic Microbial Count, TAMC) i ogólnej liczbie drożdży i pleśni (Total Yeast and Mold Count, TYMC). Wykonuje się także określone testy mające potwierdzić obecność lub brak określonych mikroorganizmów, które mogą się okazać niedopuszczalne.
Stosowane składniki podłoży hodowlanych różnią się w zależności od wykonywanych testów i badanych mikroorganizmów. Najczęściej stosuje się bulion odżywczy (ciekły), mieszany często z agarem i umieszczany na szalkach Petriego w postaci stałej lub półstałej. Podłoża wzbogacone i selektywne wymagają uzupełnienia o inne, określone składniki.
Aby podłoża hodowlane zapewniały prawidłowy wzrost mikroorganizmów, niezbędna jest dokładność przy ich przygotowywaniu. Składniki podłoży (proszki, żele i ciecze) muszą zostać starannie naważone zgodnie z recepturą. Do składników podstawowych używa się zazwyczaj wag precyzyjnych o dokładności odczytu od 1 mg do 10 mg. Do naważania składników występujących w ilościach śladowych, takich jak miedź lub cynk, mogą być potrzebne wagi analityczne. W zastosowaniach wymagających mniejszych ilości podłoży hodowlanych należy zwrócić uwagę na poprawne przeliczenie ilości składników. Aby wymagania w zakresie dokładności były spełnione, może być także potrzebna waga o większej dokładności odczytu.