Kalibracja i testowanie pipet

Pipeta to narzędzie laboratoryjne do precyzyjnego przenoszenia niewielkich ilości cieczy poprzez zasysanie i dozowanie próbki. Większość stosowanych współcześnie pipet to pipety tłokowe, które wytwarzają podciśnienie powyżej zasysanego płynu, pozwalając w ten sposób na uniknięcie jego kontaktu z elementami mechanicznymi.

Więcej: Pipety Rainin

Pipeta jest skalibrowana, jeżeli akredytowana instytucja ustali zgodność żądanej wielkości mierzonej z rzeczywistą wielkością fizyczną płynu przy podaniu niepewności tego pomiaru. Celem tej procedury jest uzyskanie dowodu, że dana pipeta spełnia wymagania normy ISO 8655 pod kątem dokładności pomiaru. Pipety, których wskazania wykraczają poza tolerancję błędu, mogą być poddane serwisowi, adiustacji i ponownej kalibracji.
Więcej:  Serwis pipet Rainin

Pipety tłokowe są zazwyczaj stosowane w przypadku przenoszenia płynnych próbek w małych i dokładnie odmierzonych objętościach celem poddania ich rozcieńczaniu, pracy badawczej i analitycznej w dziedzinie chemii, biologii, praktyce klinicznej i w różnych obszarach związanych z medycyną.

Poniżej przedstawiamy typowe techniki pipetowania pipetami tłokowymi, błędy w ich stosowaniu oraz porady dotyczące wyeliminowania nieprawidłowości.

1. Zła głębokość zanurzenia końcówki
   Właściwa głębokość zanurzenia końcówki może poprawić dokładność nawet o 5%. Końcówka powinna być zanurzona na 1–2 mm w przypadku pipet do mikroobjętości oraz na 3–6 mm w przypadku pipet do standardowych objętości, zależnie od rozmiaru końcówki. Jeśli końcówka zostanie zanurzona zbyt głęboko, objętość zawartego w niej gazu zmniejszy się pod wpływem ciśnienia, co spowoduje, że zassana zostanie zbyt duża ilość cieczy.
   
   
2. Zły kąt zanurzania
   Końcówka pipety powinna być zanurzona w próbce pod kątem jak najbliższym pionu, tak aby jej odchylenie nie przekraczało 20 stopni. W przeciwnym razie do końcówki zostanie zassana zbyt duża ilość cieczy, co przekłada się na niedokładność odmierzania. Przykładowo przy odchyleniu 30 stopni od pionu pipeta może zassać nawet o 0,7% za dużo cieczy.
   
   
3. Brak powtarzalności dozowania
   Aby uzyskać największą dokładność i powtarzalność dla kolejnych próbek, przy dozowaniu należy dbać, aby próbka została wydana do ostatniej kropli, tak aby żadna pozostałość nie przywierała do otworu wylotowego. W przypadku większości zastosowań zaleca się takie dozowanie cieczy, by końcówka pipety stykała się ze ścianką naczynia. Pozwala to na ograniczenie lub wyeliminowanie problemu pozostawania części próbki w końcówce pipety. Stosowanie opisanej techniki może zwiększyć dokładność o 1% lub więcej.
   
   
4. Brak przepłukania
   Dozowanie cieczy z pipety pozostawia powłokę na końcówce pipety, w wyniku czego wydana objętość cieczy jest nieznacznie mniejsza niż powinna. Co najmniej dwukrotne wykonanie płukania wstępnego z wykorzystaniem cieczy, którą będzie się pipetować, pozwoli na odpowiednie przygotowanie końcówki pipety.
   
   
5. Nierównomierne tempo pipetowania
   Poszczególne próbki należy pipetować z zachowaniem równomiernego tempa. Należy unikać pośpiechu i pilnować rytmu na każdym etapie cyklu pipetowania.
   
   Więcej: Dobra praktyka pipetowania

W okresie pomiędzy kalibracjami dokładność pipety powinna być regularnie sprawdzana w celu uniknięcia uzyskiwania wyników wykraczających poza zakres tolerancji. W celu przetestowania pipety należy co najmniej 4–6 razy dozować nominalną objętość cieczy do zlewki stojącej na dokładnej wadze analitycznej. Średnią objętość dozowań i wartość odchylenia można obliczyć, stosując wzory ujęte w normie ISO 8655. Wagi z wbudowanym oprogramowaniem lub oprogramowanie komputerowe w ciągu kilku sekund automatycznie wskażą pozytywny lub negatywny wynik testu.

Więcej: Kontrola pipety

W okresie pomiędzy kalibracjami dokładność pipety powinna być regularnie sprawdzana w celu uniknięcia uzyskiwania wyników wykraczających poza zakres tolerancji. W celu przetestowania pipety należy co najmniej 4–6 razy dozować nominalną objętość cieczy do zlewki stojącej na dokładnej wadze analitycznej. Średnią objętość dozowań i wartość odchylenia można obliczyć, stosując wzory ujęte w normie ISO 8655. Wagi z wbudowanym oprogramowaniem lub oprogramowanie komputerowe w ciągu kilku sekund automatycznie wskażą pozytywny lub negatywny wynik testu. 

Kalibracja pipet wskazuje różnicę pomiędzy oczekiwaną i rzeczywistą mierzoną wielkością. Różnica ta musi mieścić się w określonej tolerancji. Pipeta, której wskazania wybiegają poza zakres tolerancji, może przyczyniać się do wykonywania fałszywych rozcieńczeń, a w rezultacie do uzyskiwania błędnych wyników analitycznych. W takim przypadku uzyskane wyniki nie mogą zostać zreplikowane i konieczne jest powtórzenie badania. W celu szybkiego wykrycia niedokładności pipety konieczne jest sprawdzanie dokładności pipet pomiędzy kalibracjami.

Podczas kalibracji uprawniona instytucja ustala zgodność żądanej wielkości mierzonej z rzeczywistą wielkością fizyczną płynu oraz z odpowiednim przedziałem niepewności tego pomiaru. Celem tej procedury jest uzyskanie dowodu, że dana pipeta spełnia wymagania normy ISO 8655 pod kątem dokładności pomiaru. Pipety, których wskazania wykraczają poza tolerancję błędu, mogą być poddane serwisowi, adiustacji i ponownej kalibracji.

Przed rozpoczęciem czyszczenia należy zawsze zapoznać się z instrukcją obsługi producenta, ponieważ odporność materiałów, z których wykonane są pipety, różni się w zależności od marki. Dokładne wyczyszczenie pipet tłokowych wymaga ich wcześniejszego rozłożenia na części. Wyrzutnik i cylinder często mogą być odkręcone ręcznie, co pozwala na otwarcie pipety. Zachowaj ostrożność: ściśnięta sprężyna może sprawić, że niektóre części odskoczą. Części pipet można najczęściej czyścić szmatką zwilżoną wodą destylowaną z dodatkiem łagodnego mydła lub roztworami alkoholu izopropylowego lub etanolu. Należy unikać przedostawania się płynów do wnętrza trzonu, ponieważ  mogłoby to prowadzić do zanieczyszczenia tłoczka i uszczelki. W celu ustalenia możliwości i sposobu sterylizacji lub autoklawowania pipety należy zapoznać się z instrukcją obsługi danego modelu. Po wyczyszczeniu należy sprawdzić, czy wskazania pipety mieszczą się w przedziale tolerancji. Po zakończeniu konserwacji technik serwisowy zazwyczaj wykonuje kalibrację w celu upewnienia się, że wskazania danej pipety mieszczą się w przedziale tolerancji.