อาหารเลี้ยงเชื้อ หรือที่เรียกกันว่าอาหารเพาะเชื้อ เป็นสารผสมเฉพาะระหว่างสารอาหารกับสารอื่นๆ ที่ส่งเสริมการเจริญเติบโตของจุลินทรีย์ เช่น แบคทีเรียและเชื้อรา (ยีสต์และรา) อาหารเลี้ยงเชื้อจะนำมาใช้ทดสอบการควบคุมคุณภาพของวัตถุดิบและผลิตภัณฑ์สำเร็จรูปแบบไม่ปลอดเชื้อ รวมถึงการทดสอบการปนเปื้อนของจุลินทรีย์ (ความปลอดเชื้อ) ในการใช้งานต่างๆ เช่น การตรวจสอบสุขลักษณะ การตรวจสอบความถูกต้องของกระบวนการฆ่าเชื้อ และการตรวจสอบหาประสิทธิภาพของสารกันเสียและสารต้านเชื้อจุลินทรีย์
การทดสอบหาจำนวนจุลินทรีย์สำหรับผลิตภัณฑ์แบบไม่ปลอดเชื้อจะดำเนินการตามขั้นตอนการทดสอบที่สอดคล้องกันของเภสัชตำรับของยุโรป สหรัฐอเมริกา และญี่ปุ่น การทดสอบเหล่านี้ซึ่งแต่เดิมเรียกว่าการทดสอบการปนเปื้อนจุลินทรีย์ (MLT) เป็นการตรวจสอบหาปริมาณจุลินทรีย์ที่มีอยู่ในตัวอย่างผลิตภัณฑ์ ซึ่งทำได้โดยการนับจำนวนโคโลนีที่เติบโตขึ้นมาบนอาหารเลี้ยงเชื้อในขนาดตัวอย่างที่ได้มา (CFU/กรัม) ทั้งนี้ เกณฑ์ที่ยอมรับได้จะขึ้นอยู่กับการตรวจหาจำนวนทั้งหมดของจุลินทรีย์ที่ใช้อากาศ (TAMC) และการตรวจหาจำนวนยีสต์และรา (TYMC) นอกจากนี้ยังดำเนินการทดสอบเฉพาะเพื่อยืนยันว่ายังมีจุลินทรีย์ที่ไม่พึงประสงค์บางชนิดอยู่หรือไม่
ส่วนผสมของอาหารเลี้ยงเชื้อจะแตกต่างกันไปตามการทดสอบที่ดำเนินการและจุลินทรีย์ที่สนใจ โดยทั่วไป อาหารเลี้ยงเชื้อจะผลิตจากอาหารเหลว (ของเหลว) ซึ่งมักผสมกับวุ้นและเตรียมไว้ในจานเพาะเชื้อ (อาจเป็นชนิดกึ่งของแข็งหรือของแข็ง) นอกจากนี้ยังมีการเติมส่วนประกอบเฉพาะเพิ่มเติมสำหรับอาหารเลี้ยงเชื้อที่เติมสารอาหารพิเศษหรืออาหารเลี้ยงเชื้อเพื่อการคัดเลือกจุลินทรีย์ชนิดที่ต้องการ
การเตรียมอาหารเลี้ยงเชื้อจะต้องดำเนินการอย่างถูกต้องแม่นยำเพื่อส่งเสริมให้จุลินทรีย์เจริญเติบโตได้อย่างเหมาะสม ซึ่งจะต้องชั่งน้ำหนักส่วนผสมแต่ละชนิดของอาหารเลี้ยงเชื้อ (แบบผง เจล และของเหลว) อย่างระมัดระวังตามสูตรที่มีการควบคุมการผสมสูตรอาหารเลี้ยงเชื้อ โดยทั่วไปแล้วมักใช้เครื่องชั่งแบบแม่นยำที่มีค่าอ่านละเอียดตั้งแต่ 1 มิลลิกรัมถึง 10 มิลลิกรัมเป็นส่วนประกอบหลัก ส่วนเครื่องชั่งเชิงวิเคราะห์นั้นอาจต้องใช้สำหรับการชั่งน้ำหนักแร่ธาตุรอง เช่น ทองแดงและสังกะสี หากต้องการอาหารเลี้ยงเชื้อในปริมาณเล็กน้อย ควรใช้ความระมัดระวังเรื่องความถูกต้องของการคำนวณปริมาณส่วนผสมใหม่อีกครั้ง และอาจต้องใช้เครื่องชั่งที่มีค่าอ่านละเอียดสูงขึ้นเพื่อให้เป็นไปตามข้อกำหนดด้านความถูกต้องแม่นยำ
